Làng gốm Bàu Trúc cách trung tâm thành phố Phan Rang – Tháp Chàm 10km. Khu phố Bàu Trúc nằm giữa hai trục đường giao thông chính: Quốc lộ 1A ở phía Đông và đường sắt Bắc Nam ở phía Tây.
Làng gốm Bàu Trúc được xếp hạng là làng nghề cổ nhất Đông Nam Á còn bảo lưu khá tốt truyền thống làm hoàn toàn bằng thủ công cho đến tận ngày nay.
Cũng như bao ngôi làng khác trên khắp tỉnh Ninh Thuận, làng gốm Bàu trúc đa số là người Chăm. Và tập tục sinh sống theo chế độ mẫu hệ đã tạo nên nét độc đáo chỉ ở riêng nơi đây. Đó là: nghề làm gốm chỉ được truyền cho con gái hay nói cách khác, nghề làm gốm là nghề mẹ truyền con nối.
Nghệ thuật làm gốm độc đáo chỉ có ở Làng gốm Bàu Trúc
Nghề gốm của làng Bàu Trúc có từ rất lâu đời, do vợ chồng ông Pôklông Chanh khởi xướng.
Gốm Bàu Trúc tạo dấu ấn riêng biệt bởi sự đơn sơ và giản dị ngay từ quy trình chuẩn bị đến tạo hình và cho ra đởi các sản phẩm tinh xảo.
Người dân nơi đây thường khai thác đất sét từ sông Quao. Đất được lấy nhiều hay ít tùy vào khả năng của người lấy. Tới mùa lấy đất, hầu như mọi người đều đem đất về trữ sẵn tại nhà để dùng trong cả một năm. Đất lấy về được phơi khô 2-3 ngày, trước khi sử dụng phải ngâm trong nước một đêm rồi đem nhồi với cát theo tỉ lệ 1-1. Khi cát và đất hòa vào nhau, người thợ phải dùng chân nhào, sau đó tiếp tục dùng tay nhào thêm lần nữa. Đất đạt yêu cầu cũng là lúc thực hiện tác phẩm. Sản phẩm gốm hoàn tất được đem phơi 4-5 giờ, sau đó nghệ nhân phải dùng vòng tre cạo lại, tiếp tục chà bóng rồi đem phơi khô lần hai.
Mỗi sản phẩm gốm Bàu Trúc là một tác phẩm nghệ thuật bởi tất cả các công đoạn đều dùng tay, ngay cả khi nung gốm. Khác với nhiều làng gốm Việt Nam khác, gốm Bàu Trúc không cần lò nung mà là nung gốm ngay ngoài trời. Nung gốm phải chọn ngày nắng, củi được chất bên dưới, sản phẩm gốm đặt ở trên theo nguyên tắc lớn dưới, nhỏ trên. Cuối cùng, phủ một lớp rơm cho kín để khi cháy, tro rơm không làm bốc hơi nóng giúp sản phẩm có màu đẹp tự nhiên. Thời gian nung gốm 5-6 giờ. Khi gốm chín, cứ để nguyên trên lò nếu là sản phẩm thô. Riêng với sản phẩm mỹ nghệ, lúc lửa tắt cần cho ngay gốm vào nước vỏ điều để có màu đỏ đẹp.
Đất “nở hoa” dưới bàn tay người phụ nữ Chăm
Hiện người dân ở Bàu Trúc vẫn giữ cách làm gốm nguyên sơ của mình từ bao đời. Người làng Bàu Trúc không làm bằng bàn xoay như các nơi khác mà người thợ phải xoay quanh sản phẩm. Vì vậy, người ta vẫn nói vui nghề gốm Bàu Trúc là “nặn bằng tay, xoay bằng mông”. Những chiếc lọ, chiếc đĩa dần hiện ra sau mỗi lần xoay vòng và khi người thợ dừng xoay cũng là lúc sản phẩm được hoàn thành.
Các phụ nữ Chăm yêu nghề của bà, của mẹ mà tự mày mò “học mót” rồi tự sáng tạo ra mẫu mã, hoa văn mới, ngoài ra chẳng có sách vở nào dạy làm gốm Bàu Trúc cả. Công cụ của họ cũng rất gần gụi với cuộc sống hàng ngày, ấy là những vòng que tre lớn dùng để uốn hình cung, ấy là những cật tre nhỏ hơn để cạo mỏng thân đất sét, mũi dao để cắt và khắc hoa văn trang trí, ấy là những miếng vải nhỏ để láng bóng bề mặt của sét ướt, hay đơn giản là chiếc lược dùng để tạo các hình sóng. Và dưới bàn tay tài hoa của những phụ nữ Chăm thuần phác ấy, đất đã “nở hoa” thành những sản phẩm đậm đà màu sắc dân tộc Chăm.
Những tuyệt tác ấy đều là “độc bản”, không sản phẩm nào giống hệt sản phẩm nào.
Lúc ban đầu, sản phẩm gốm Bàu Trúc ra đời chỉ phục vụ cuộc sống hàng ngày. Đó là những vật dụng thân quen như nồi niêu, ấm chén, chum vại… Nhưng đến nay, khi sản phẩm gốm Bàu Trúc đã được nhiều người tin dùng và nơi đây trở thành điểm đến thu hút du khách gần xa, thì những nghệ nhân của làng còn nắm bắt nhu cầu thị trường, mạnh dạn chuyển từ làm gốm gia dụng sang mỹ nghệ như bình đại, thác nước, tháp, bình hoa…
Trải nghiệm: Chạm tay vào đất mẹ
Du khách đến với Làng gốm Bàu Trúc để mở rộng nhãn quan, chiêm ngưỡng và thán phục tài năng của những phụ nữ Chăm. Hơn thế nữa, còn có cơ hội trải nghiệm “chạm tay vào đất mẹ”. Dưới sự hỗ trợ của những nghệ nhân lành nghề và thân thiện, tự tay nặn lên sản phẩm của riêng mình, cảm nhận hồn của đất và tâm hồn nở hoa!
Và đừng quên lưu lại những khoảnh khắc đáng nhớ tại Làng gốm Bàu Trúc nhé!
Nguồn: Tổng hợp
